Mija długie samotne lato, które Harry Potter spędza w oczekiwaniu na rozpoczęcie piątego roku nauki w Szkole Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie. Musi znosić wspólne mieszkanie ze znienawidzonymi Dursleyami, a jakby tego było mało, jego koledzy i najbliżsi przyjaciele - Ron Weasley i Hermiona Granger - przez całe wakacje nie przysłali mu nawet jednej kartki. Tak naprawdę nikt nie odezwał się do niego od czasu jego konfrontacji ze złym Lordem Voldemortem. Owszem, Harry w końcu dostaje list, ale nie taki, jakiego by oczekiwał. Otrzymuje zawiadomienie o tym, że zostanie wyrzucony z Hogwartu za bezprawne użycie magii poza szkołą i to jeszcze w obecności Mugola - wstrętnego kuzyna Dudleya. I na nic zda się tłumaczenie, że zrobił to w obronie przed niesprowokowanym i niewyjaśnionym atakiem dwóch dementorów.
Harry ma nadzieję wybronić się jednak przed nieformalnym sądem zaaranżowanym przez Ministra Magii, Korneliusza Knota, który kieruje się osobistymi powodami, chcąc na dobre pozbyć się młodego czarodzieja. Ku wielkiemu niezadowoleniu Knota, Harry zostaje oczyszczony z zarzutów, głównie dzięki interwencji szacownego dyrektora Hogwartu, Albusa Dumbledore'a, lecz po raz pierwszy jego powrót do Hogwartu budzi w nim obawy i niepewność. Harry dowiedział się, że większość społeczności czarodziejów dała się przekonać, iż historia o jego niedawnym spotkaniu z Voldemortem jest bezczelnym kłamstwem, co stawia jego moralność pod znakiem zapytania.
Wykluczonego z towarzystwa i osamotnionego Harry'ego nękają po nocach koszmary złowieszczo przepowiadające przyszłe wydarzenia. Co gorsza, jedyny człowiek, którego pomocy Harry potrzebuje w tej chwili najbardziej, profesor Dumbledore, nagle zaczyna zachowywać się dziwnie obco wobec zdezorientowanego i cierpiącego młodego czarodzieja.
W międzyczasie Knot, starając się przypilnować Dumbledore'a i zachować kontrolę nad uczniami Hogwartu, a szczególnie nad Harrym, powołuje nową nauczycielkę obrony przed czarną magią, obłudną profesor Dolores Umbridge. Jednak zatwierdzony przez ministerstwo program nauczania magii obronnej realizowany przez profesor Umbridge wcale nie przygotowuje młodych czarodziejów do walki z ciemnymi mocami, które im zagrażają. Za namową Hermiony i Rona Harry postanawia wziąć sprawy w swoje ręce. Podczas potajemnych spotkań Harry uczy niewielką grupę uczniów, nazywających siebie "Gwardią Dumbledore'a", sposobów obrony przed czarną magią, przygotowując odważnych młodych czarodziejów do zbliżającej się niezwykłej potyczki.
